ελληνικά
Οι σημειώσεις για τα έργα μιας συναυλίας είναι ένα κομμάτι άμεσα συνδεδεμένο με την προετοιμασία της, του οποίου την σημασία δεν θα πρέπει να υποτιμάμε.
Πολλές μουσικές ακαδημίες- όπως το Guildhall School of Music and Drama του Λονδίνου στο οποίο φοίτησα- την προετοιμασία σημειώσεων την έχουν ενσωματώσει μέσα στο πρόγραμμα διδασκαλίας. Παράλληλα με τα τελικά ρεσιτάλ εξετάσεων, οι φοιτητές καλούνται να προετοιμάσουν και σημειώσεις για τα έργα, για τις οποίες βαθμολογούνται.
Μία έρευνα για τα έργα που προετοιμάζει ένας ερμηνευτής είναι καλό – αν όχι απαραίτητο – να γίνεται. Οσο πιο πολλά γνωρίζει κανείς για τον συνθέτη, για το πότε γράφτηκε το έργο, πού βρισκόταν ο συνθέτης κατά την περίοδο σύνθεσής του, ούτως ώστε να το τοποθετήσει μέσα στον χωροχρόνο, τόσο πιο κοντά έρχεται στο έργο. Υπάρχουν βέβαια και μουσικά έργα, τα οποία μιλάνε από μόνα τους και αρκεί η παρτιτούρα για να καθοδηγήσει προς τον σωστό δρόμο. Ως επί το πλείστον όμως, οφείλει ο ερμηνευτής να εξετάζει όσες περισσότερες παραμέτρους μπορεί, πριν πάρει αποφάσεις για την ερμηνεία ενός μουσικού κειμένου ή ακόμη και την ένταξη ενός έργου σε ένα πρόγραμμα με έναν συγκεκριμένο τίτλο.
Εφόσον λοιπόν αυτές οι πληροφορίες είναι χρήσιμες για εμάς τους ίδιους ως ερμηνευτές, είναι σαφές οτι είναι χρήσιμες – έστω φιλτραρισμένες- και για το κοινό μας.
Θυμάμαι ακόμη την πρώτη φορά που παραβρέθηκα σε συναυλία κλασικής μουσικής όπου ο ίδιος ο πιανίστας μίλησε στο κοινό για τα έργα που θα ερμήνευε. Ηταν γύρω στο 2000 στο Wigmore Hall του Λονδίνου. Έπαιζε ο άγγλος πιανίστας Piers Lane. Αυτό που με ενθουσίασε ήταν καταρχάς η επαφή με τον ίδιο τον άνθρωπο. Με το που άνοιξε το στόμα του και μας καλησπέρισε και άρχισε να μιλάει για τα έργα, έπεσε το τοίχος, υπήρχε μία υπέροχη αμεσότητα. Το κοινό ήρθε πιο κοντά στον ερμηνευτή και παράλληλα πήρε ενδιαφέρουσες πληροφορίες για αυτό που θα ακολουθούσε.
Σημειώσεις για τα έργα διαβάζουμε σε προγράμματα, διαβάζουμε σε ένθετα δίσκων, μπορούμε μόνοι μας να αντλήσουμε πολύ πιο εύκολα πλέον από το διαδίκτυο, ακόμη κι αν δεν είμαστε μουσικοί. Ομως πόσος χρόνος υπάρχει για κάτι τέτοιο; Πόσο μεγάλο είναι το ποσοστό των ακροατών που έρχεται ενημερωμένο σε μία συναυλία για τα έργα που θα ακούσει;
Πόσοι από τους ακροατές – ακόμη και αν ενδιαφέρονται να μάθουν- θα κάτσουν να διαβάσουν τις σημειώσεις για τα έργα που συμπεριλαμβάνονται στο πρόγραμμα που θα τους μοιραστεί ΠΡΙΝ τη συναυλία; Και πόσος χρόνος υπάρχει διαθέσιμος μέχρι να ξεκινήσει η συναυλία για να συγκεντρωθεί και να διαβάσει τις σημειώσεις αυτές απερίσπαστος και συγκεντρωμένος; Και κάπου εδώ έρχεται να “κολλήσει” η ιδέα του προφορικου λόγου ως μέσο.
Προφορική παρουσίαση
Υπάρχουν άνθρωποι που είναι πολύ καλοί στο προφορικό λόγο και υπάρχουν άλλοι που δυσκολεύονται. Είναι κάτι που θέλει στις περισσότερες των περιπτώσεων εξάσκηση, και παράλληλα εξάσκηση στο να μπαίνει κανείς από τον έναν ρόλο στον άλλο- από τον ρόλο του ομιλητή στον ρόλο του μουσικού. Το οτι κάποιος είναι μουσικός και βγαίνει στην σκηνή να ερμηνεύσει ένα μουσικό κείμενο δεν σημαίνει οτι είναι εξίσου καλός στο να μιλήσει μπροστά στο κοινό. Πολλοί μουσικοί- ίσως οι περισσότεροι – αγχώνονται ακριβώς επειδή έχουν να μιλήσουν παράλληλα. Αγχωνονται για τα λόγια τους και μετά αυτό μεταδίδεται και στο παίξιμό τους. Οπότε θέλει πολλή προσοχή και σωστή εκτίμηση του πόσο έτοιμος είναι κανείς για να συνδυάσει αυτές τις δύο δεξιότητες. Γνώμη μου; Αξίζει την προσπάθεια. Γιατί το δώρο της αμεσότητας είναι μεγάλο για το κοινό. Επισης, είμαστε έτσι σίγουροι οτι το κοινό μας θα πάρει την πληροφορία με ένα πιο ζωντανό μέσο και θα τους μείνει πιο έντονα αποτυπωμένη.
Πόση πληροφορία είναι καλό να δώσουμε στο κοινό μας και πώς θα την επιλέξουμε
Στο κοινό μιας συναυλίας μπορεί να βρίσκεται κάποιος που δεν έχει πάει ποτέ σε συναυλία κλασικής μουσικής ή ένας μουσικολόγος που ξέρει όλα τα έργα απέξω κι ανακατωτά, και έχει διαβάσει τις αντίστοιχες πληροφορίες για το κάθε ένα. Πώς αποφασίζουμε σε ποιόν θα απευθυνθούμε; Η κοινή λογική με κάνει να υποθέτω οτι η πλειοψηφία του κοινού δεν ανήκει στην δεύτερη κατηγορία, και μάλλον το κοινό βρίσκεται κάπου στη μέση αυτών των δύο ακραίων παραδειγμάτων. Το σημαντικό είναι οτι ο κόσμος συνήθως πάει σε μία συναυλία για να περάσει καλά. Να ακούσει μουσική και να ευχαριστηθεί. Και χρέος μας είναι καταρχάς να του προσφέρουμε ένα σύνολο ερεθισμάτων από τη μία που θα συμβάλει σε αυτόν τον σκοπό, αλλά κάπου εκεί να βάλουμε ίσως και ένα μικρό λιθαράκι γνώσης, το οποίο θα μπορεί εύκολα να θυμάται, θα τον αγγίξει, αλλά θα τον φέρει και πιο κοντά στην κλασική μουσική.
Πληροφορίες που αναφέρονται λεπτομερώς σε μουσικολογικούς όρους, φόρμες, δομές ή ανάλυση έργου ως προς την τονικότητα κ.ο.κ., κατά την άποψή μου, για κάποιον μη γνώστη, πολύ πιθανό να μην φανούν ιδιαίτερα χρήσιμες ή να κουράσουν. Ισως αυτές οι πληροφορίες μπορούν να βρίσκονται στην γραπτή έκδοση. Στον προφορικό όμως λόγο θεωρώ ότι κανείς θα ήταν καλό να αγγίζει άλλες πτυχές της δημιουργίας του έργου. Οποιαδήποτε πληροφορία μας φέρνει κοντά στη ζωή και την ψυχολογία του συνθέτη είναι σημαντική, καθώς αγγίζουμε χορδές του ακροατή πιο άμεσα. Το παράδειγμα που θα παραθέτω πιο κάτω της Μπαλάντας του Brahms Εργο 10 Αρ.1 για πιάνο εστιάζει εστιάζει ακριβώς σε αυτόν τον παράγοντα- το συναίσθημα.
Johannes Brahms Ballade Έρ.10 Αρ.1 για πιάνο
Πόσο διαφορετικά μπορεί να ερμηνευτεί η πρώτη μπαλάντα του Brahms από το Ερ. 10 εάν γνωρίζει κανείς οτι την έγραψε ο Brahms λίγο αφότου ο πολύ καλός του φίλος και συνθέτης Robert Schumann έκανε απόπειρα αυτοκτονίας; Η εάν γνωρίζει οτι βασίζεται σε ένα σκωτσέζικο ποίημα, όπου η μάνα ρωτάει τον γιο που γύρισε με ένα ξίφος γεμάτο αίματα στα χέρια του τί συνέβη,και μετά από πολλές ερωτήσεις, αναγκάζεται να πει οτι ο ίδιος σκότωσε τον πατέρα του…;
Υπάρχουν φορές βέβαια που δύσκολο να βρούμε τέτοιες πληροφορίες, είτε γιατί δεν υπάρχουν σωσμένες είτε γιατί μπορεί να βρίσκονται μέσα σε βιβλία στα οποία δεν έχουμε πρόσβαση. Η μπορεί το κομμάτι να μην είναι άμεσα συνδεδεμένο με μία ιστορία, να είναι “καθαρή” μουσική . Εκεί μπορούμε να αναφερθούμε στον συνθέτη- την εποχή που έζησε, τις επιρροές- κοινωνικές, μουσικές, κοκ, τον τίτλο του έργου κλπ.
ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ
Μερικές προτάσεις για κάθε έργο. Ένα λεπτό ομιλίας είναι αρκετό για να μείνει η πληροφορία και να μην κουράσει το κοινό, εξαρτάται βέβαια πάντα και από το πώς χειρίζεται κανείς την γλώσσα, πόσο μεταδοτικός είναι, τί πληροφορία θα μοιραστεί με το κοινό του.
Σημαντικό είναι να αποφασίσουμε από νωρίς αν θα δώσουμε όλες τις πληροφορίες στην αρχή του προγράμματός ή πριν από κάθε έργο. Στην πρώτη περίπτωση θα πρέπει να είναι κανείς ακόμη πιο προσεχτικός με την διάρκεια. Μία πολύ μακροσκελής εισαγωγή μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να κουράσει το κοινό ή να μην συγκρατήσει όλες τις πληροφορίες. Το καλό βέβαια είναι οτι με μία εισαγωγική ομιλία δεν διακόπτεται η ροή του προγράμματος. Από την άλλη, στην περίπτωση που η πληροφορία έρχεται ακριβώς πριν το έργο, είναι αυτονόητο οτι θα μείνει και πιο έντονα στη μνήμη του ακροατή.
Είναι πάντα προτιμότερο ο λόγος να είναι προφορικός; Δεν ξέρω αν μπορώ να τοποθετηθώ με σιγουριά σε αυτή την ερώτηση. Μπορώ να πω όμως οτι εάν η αίθουσα είναι μικρή, τότε ως ακροατής θα το προτιμούσα.
QR CODE – οικολογικό, πρακτικό, αθόρυβο
Νέα τεχνολογία: μέθοδος QR code. Δεδομένου ότι διανύουμε την εποχή της ψηφιοποίησης των πάντων, αλλά και για οικολογικούς λόγους, ένας καινούριος τρόπος παρουσίασης των σημειώσεων για τα έργα είναι το QR code πάνω στο πρόγραμμα, ούτως ώστε με ένα απλό σκανάρισμά του το κοινό να μπορεί να διαβάσει τις σημειώσεις. Ετσι πέραν της άλλης αποφεύγεται και ο δυσάρεστος ήχος της σελίδας που γυρνάει την ώρα της συναυλίας….
Ελπίζω να φανούν οι σκέψεις μου χρήσιμες σε κάποιους από σας. Καλή συνέχεια,
Λευκή Καρποδίνη
Program Notes are directly connected to the preparation of a concert program, the importance of which should not be underestimated.
Many music academies – such as the Guildhall School of Music and Drama in London, where I studied – have integrated program note – writing into their curriculum. Alongside the final exam recitals, students are asked to prepare program notes for the pieces they are going to perform.
Researching about the works one performs is a good – if not essential – thing to do. The more one knows about the composer, date and place of composition, the closer one gets to the work. Of course, good music can speak for itself without extra information apart from the pure sound. However, still, it is preferable that the performer considers as many parameters as possible before making decisions about the interpretation of a musical text or even the inclusion of a work in a program with a specific title or not.
So, since this information is useful for the performers, it is clear ,that it is useful – even if filtered – for our audience.
I still remember the first time I attended a classical music concert where the pianist himself spoke to the audience about the works he would perform. It was around 2000 at London’s Wigmore Hall. English pianist Piers Lane played. What excited me was first of all the contact with the person himself. As soon as he started talking about the program he was about to perform the wall fell, there was a wonderful immediacy. The audience got closer to the performer and at the same time got interesting information about what would follow.
We can find program notes in concert leaflets, on disc booklets and nowadays we can even find lots of information about specific pieces in the internet, even if we’re not musicians. But how much time is there for such a thing? What is the percentage of listeners who come to a concert informed about the works they will hear?
How many of the listeners – even if they are interested in learning – will read the program notes in the leaflets just before the start of a concert? And how much time is available until the concert starts to gather and read these notes undistracted and focused? And somewhere here the idea of the spoken words as a medium comes to “stick”.
Oral presentation
There are people who are very good at speaking in front of public and there are others who struggle. It is something that in most cases takes practice, and at the same time practice in going from one role to the another – from the role of the speaker to the role of the musician. The fact that someone is a musician and goes on stage to interpret a musical text does not mean that he is equally good at speaking in front of the audience. Many musicians – perhaps the majority of them – get stressed precisely because they have to talk at the same time. They worry about their words and this could affect their actual performance. So it takes a lot of care and proper judgement of how ready one is to combine these two skills. My opinion? It’s worth the effort. The gift of immediacy is great for the audience. Also, we are thus sure that our audience will get the information in a more lively medium and it will leave a stronger impression on them.
How much information is good to give to our audience and how to choose it
Between the listeners there might be someone who has never been to a classical music concert, or a musicologist who knows all the works inside out, and has read the relevant information about each one. How do we decide who to reach out to? Common sense leads me to assume that the majority of the public does not fall into the second category, and rather the majority of the public is somewhere in the middle of these two extremes. The important thing is that people usually go to a concert to have a good time. To listen to music and enjoy. And it is our duty from one hand, to offer them a set of stimuli which will contribute to this purpose, and from the other, to perhaps put a small stone of knowledge, which they will be able to easily remember, will touch them, but will also bring them closer to classical music.
Detailed information with musicological terms, forms, structures, or analysis of a work in terms of tonality, etc. is, in my opinion, likely to be unhelpful or tiresome to someone without previous knowledge. Perhaps this information can be found in the written version. In the oral presentation though, I think that it would be good to touch on other aspects of the creation of the work. Any information that brings us closer to the life and psychology of the composer is important, as we touch the chords of the listener more directly. The example I will quote below of the Brahms Ballade Op. 10 No. 1 for piano, focuses on exactly this factor – emotion.
Johannes Brahms Ballade No.10 No.1 for piano
How differently can Brahms Ballade Op.10 Nr.1 be interpreted if one knows that the composer wrote it shortly after his very good friend and composer Robert Schumann attempted suicide? Or if he knows that it is based on a Scottish poem, where the mother asks the son who came back with a sword full of blood in his hands, what happened, and after many questions, the son tells her that he killed his own father…?
Of course, there are times when it is difficult to find such information, either because it does not exist or because it may be in books that we do not have access to. The piece may not be directly connected to a story, it may be “pure” music. In this case, we can refer to the composer – the era in which he lived, the influences – social, musical etc., the title of the work etc.
Duration of speech
A few hints for each piece. One minute of speech is enough to deliver useful information and not to tire the audience. Of course, it always depends on how one handles the language, how contagious he is, what information he will share with his audience etc.
It is important to decide early on whether to provide all information at the beginning of the program or before each piece. In the first case, one should be even more careful with the duration. A very long introduction can result in the audience getting tired or not remembering all the information given. The good thing, of course, is that an introductory speech does not interrupt the flow of the music. On the other hand, in the case that the information comes right before the work, it goes without saying that it will remain even more strongly in the listener’s memory.
Is speech always preferable? I don’t know if I can confidently place myself on this question. But I can say that if the room is small, then as a listener I would prefer it to a written text.
QR CODE – ecological, practical, silent
New technology: QR code method. Since we are going through the era of digitisation of everything, but also for ecological reasons, a new way of presenting program notes is the QR code on the program leaflet, so that with a simple scan, the public can read the notes. This also prevents from the unpleasant sound of the page turning during the concert…
I hope some of you find my thoughts useful. Good luck!
Lefki Karpodini